Кіріспе
Қазіргі заманда бұқаралық ақпарат құралдары (БАҚ) қоғам өмірінің барлық саласына терең ықпал ететін маңызды күшке айналды. БАҚ тек ақпаратты тарату құралы емес, қоғамдық пікірді қалыптастырушы, мемлекеттік органдардың ашықтығын қамтамасыз етуші, азаматтардың құқықтық мәдениетін арттырушы маңызды институт ретінде рөл атқарады. Әсіресе, сот жүйесінің жұмысы мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрес тақырыптарында БАҚ-тың ықпалы ерекше маңызды.
Бұл бағыттағы қызметтің тиімділігімен қатар, бірқатар сын-қатерлер мен кемшіліктер де бар. Осы мақалада БАҚ-тың сот ісін жүргізуге және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимылға әсерін жан-жақты қарастырып, басты сындар мен қателерді, сондай-ақ болашақтағы даму перспективаларын талдаймыз.
БАҚ-тың сот ісін жүргізуге тигізетін оң әсері
- Қоғамдық бақылау механизмі
БАҚ сот істерін жариялап, азаматтардың процестен хабардар болуын қамтамасыз етеді. Бұл:
- судьялар мен прокурорлардың кәсіби және адал әрекет етуіне түрткі болады;
- процессуалдық заңдылықтың сақталуын бақылауға мүмкіндік береді;
- қоғамда «жабық» соттар мен әділетсіз үкімдер туралы күдіктердің алдын алады.
- Құқықтық сауаттылықтың артуы
Журналистік материалдар мен репортаждар азаматтардың құқықтық білімін кеңейтеді. Көптеген адамдар сот жүйесінің қалай жұмыс істейтінін, сыбайлас жемқорлық істерінің мән-жайын БАҚ арқылы түсінеді.
- Сыбайлас жемқорлық фактілерін әшкерелеу
Тәуелсіз журналистік зерттеулер мемлекеттік органдардағы жемқорлық схемаларын анықтауға ықпал етіп отыр. БАҚ-та жарияланған мәліметтер прокуратура мен антикоррупциялық агенттіктердің тексерулерін бастауға себеп болуы мүмкін.
Сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестегі рөлі БАҚ:
- жемқорлыққа қоғамның төзбеушілік мәдениетін қалыптастырады;
- жауапты тұлғаларға қоғамдық қысым тудырады;
- мемлекеттік құрылымдардың ашық есеп беруін талап етеді;
- халықаралық ұйымдардың назарын проблемаларға аударады.
Халықаралық тәжірибе көрсеткендей, ашықтық – жемқорлықты азайтудың маңызды факторы. Осы тұрғыдан БАҚ-тың белсенділігі айтарлықтай нәтиже береді.
Сын мен қателер
БАҚ-тың маңызды рөліне қарамастан, бірқатар проблемалар мен кемшіліктер байқалып отыр:
Біржақтылық және субъективтілік
- Кейбір редакциялар айыпталушы немесе жәбірленуші тарапты қолдап, ақпаратты толық зерттемей жариялайды.
- Нәтижесінде қоғамда объективті емес пікір қалыптасады.
Тексерілмеген ақпаратты тарату
- Сенсацияға ұмтылу кейде шындыққа жанаспайтын мәліметтердің таралуына алып келеді.
- Бұл сот әділеттігіне қысым көрсетуі мүмкін.
Жеке өмірді қорғау мәселелері
- Айыпталушылардың, куәгерлердің және жәбірленушілердің жеке деректері жарияланып, құқықтары бұзылады.
Заңды рәсімдерді бұзу
- Сот үкімі шықпай тұрып кінәлі деп жариялау (презумпция невиновности қағидасының бұзылуы).
Сот процестерін саясаттандыру
- Кейбір істердің жариялылығы саяси мақсатта пайдаланылуы мүмкін.
Перспективалар және даму бағыттары
БАҚ-тың әлеуетін тиімді пайдалану үшін келесі шаралар маңызды:
Ақпараттың сенімділігі мен дәлдігін арттыру
- Ресми дереккөздермен тұрақты байланыс орнату;
- Фактчекинг процедураларын енгізу.
Сот органдарымен өзара іс-қимылды жолға қою
- Баспасөз қызметтерінің ашық жұмыс істеуі;
- Сот процестері бойынша дер кезінде түсініктемелер беру.
Кәсіби этика мен заң нормаларын сақтау
- Қоғамдық мүдде мен жеке құқықтардың теңгерімін сақтау;
- Сотқа қысым жасамау.
Халықтың құқықтық мәдениетін дамыту
- Сот жүйесі туралы ағартушылық бағдарламалар дайындау;
- Сыбайлас жемқорлықтың зиянын түсіндіретін материалдар жасау.
Қорытынды
Қазіргі ақпараттық дәуірде БАҚ – сот жүйесі мен сыбайлас жемқорлыққа қарсы күрестің маңызды серіктесі. Ашықтық, жариялылық және есеп беру мәдениеті бұқаралық ақпарат құралдарының белсенділігінсіз толыққанды жүзеге аспайды. Дегенмен, кәсіби жауапкершілікті, заң талаптарын және этикалық қағидаларды сақтаудың маңызы зор.
Тек объективті, сапалы және адал журналистика ғана қоғамның сеніміне ие болып, сот әділдігін нығайтып, жемқорлықты азайтуға нақты үлес қоса алады.
Е. Алиев,
Саран қалалық сотының әкімшісінің басшысы
