Төрт түлік мал өсіру – ықылым заманнан ата-бабамыздың асыл мұраттарға жетелер кәсібі. Осынау үрдіс ұрпақтан ұрпаққа жалғасып келеді. Мал шаруашылығының табысты болуы сала мамандарының біліміне, біліктілігіне, ветеринарлық қызметтің сапасы мен тиімділігіне тікелей байланысты. Осы орайда мал шаруашылығы қызметкерлері, шаруа қожалықтарының иелері мал аурулары, әсіресе, адамдарға да қауіп төндіретін зооантрпоноздық кеселдер туралы және олардың алдын алу жайындағы мәліметтерді білуі тиіс.

Осы мақсатта ірі қара малда кездесетін аса қауіпті жұқпалы ауру нодулярлық дерматит туралы Саран қаласының ветеринария бөлімінің басшысы Саят ШУМБУЛОВТАН сұрап білген едік.

- Саят Кабдуллинович, ірі қара малда кездесетін осы бір жұқпалы дерт туралы толығырақ айтып берсеңіз?

- ІҚМ ұстау кезінде санитарлық нормалары сақталмаған жағдайында малдар әртүрлі жұқпалы аурулар жұқтыруы мүмкін. Бұл, өз кезегінде, өнімділіктің құлдырауына, малдың өлуіне, демек, рентабельділіктің төмендеуіне әкеледі. ІҚМ зақымдайтын аурулар көп. Соның ішінде қауіптілердің бірі бірі-нодулярлы түйіндік дерматит.

Алғаш рет нодулярлық дерматит 1929 жылы Мадагаскарда және Солтүстік Родезияда тіркелген.

Қазақстан Республикасында нодулярлық дерматит алғаш рет 2016 жылы Батыс Қазақстан аумағында тіркелген.

Нодулярлық дерматит (тері түйіндік бөртпесі) –ірі қара малдың экзотикалық трансшекаралық ауруы.

Аурудың қоздырғышы – вирус. Бұл аурудың жиі үш типті вирусы болады: орфон-сиротский вирус, аллертон және нитлинг. Ірі қара малдың вирусты түйіндік бөртпесі Африка елдерінде салыстырмалы түрде Еуропаның оңтүстігінде, Ресей Федерациясының оңтүстік-шығыс аймақтарында кездеседі, Халықаралық эпизоотиялық бюро жіктеуі бойынша бұл ауру ең қауіпті аурулардың құтыру және сібір жарасы секілді аурулардың бірінші тобына жатады, және «экономикалық және әлеуметтік маңызды аурулар» ретінде сипатталады. ІҚМ нодулярлық дерматиті маусымдық сипатта болады, ауру қоздырғышының тасымалдаушылары болып табылатын қан сорғыш жәндіктер мен жайылымдық кенелердің көп болған жерлерінде барынша таралады.

Ендігі кезекте біз аурудың үшінші типті вирусы нитлингке тоқталып өтсек. Нитлинг тобының вирустары ірі қара малдардағы түйіндік дерматиттің қоздырғышы болып табылады, қой мен ешкінің шешек вирусымен тығыз байланысты. Нитлинг вирусы тауық эмбриондарында түрленгенде эмбрион денесінде және хорион-аллантонский қабығында көбейеді де шешектер түзіледі: олар бұзау және қойдың бүйрек тілдерінің беткі қабатында қозады.

- Клиникалық белгілері қандай?

- Инкубациялық кезең 3-тен 30 күнге дейін, әдетте 7-10 күн. Продромальды кезең қысқа. Жедел түрі дене температурасының 40 ° C-қа дейін жоғарылауымен, тәбетінің төмендеуімен, лакримациямен, мұрыннан серозды-шырышты ағумен бірге жүреді. 48 сағаттан кейін мойынның, кеуденің, құрсақтың, жіліктің, аяқтың, бастың, желкенің терісінде тығыз беткей, диаметрі 0,5-7 см, биіктігі 0,5 см құралған түйіндер пайда болады.Түйіндер саны оннан онға дейін өзгереді. бірнеше жүзпе. Бұл түзілімдерді сынап көру оңай, олар қысқа шаштары бар, тегіс, шаштары жоқ немесе шаштары сәл жабылған жануарларда байқалады. Кейде түйіндер біріктіріледі. Түйіндердің шеттерінде пайда болғаннан бірнеше сағат өткен соң, эпидермис бөлініп, ортасында сипаттамалы депрессия пайда болады, содан кейін тіндік некроз басталады.

Ауру басталғанда немесе соңында пайда болған ісік ұлғайып, көрші аумақтарға жайыла бастайды. Сүтті сиырлардың төстерінде түйнектер жиі пайда болады. Сүт қызғылттанып, қоюланып, сауғанда ауыр тамшылайды. Ал қайнатқан кезде қоюланып қалады.

Лимфа түйіндерінің, әсіресе преопопулярлардың ұлғаюы және ауыруы байқалады.

Ауыр түрінде, ұзаққа созылған қызба, тәбеттің жоғалуы және жануардың әлсіреуі байқалады. Түйіндер бүкіл денеде сезіледі, патологиялық процесс ішкі ағзаларда қарқынды дамиды. Тыныс алу жүйесі мен асқазан-ішек жолдарының зақымдалуы байқалады. Шырышты қабаттарда жалпақ дөңгелек эрозиялар және сұр-сары некротикалық бляшкалар пайда болады, олар кейінірек некротикалық және жаралы болады. Эрозиялар мен жаралар қабақтарда да пайда болады, қабығы бұлтты болады, ішінара немесе толық соқырлық пайда болады. Аузынан қалың, тұтқыр сілекей шығарылады, мұрыннан нәзік иісі бар іріңді шырыш шығады. Тыныс алу жолдарының шырышты қабатында көптеген жаралар болған кезде қатты ісіну пайда болады және жануар жиі тұншығудан қайтыс болады.

- Диагнозы қалай жасалады?

Диагнозы эпизоотологиялық, клиникалық мәліметтер, патологоанатомиялық, гистологиялық өзгерістер, сондай-ақ, зертханалық зерттеулердің нәтижесіне негізделе отырып жасалады. Терінің зақымданған учаскесінің гистологиялық қималарында қоспа түйіршіктері байқалады. Олар көбінесе зақымданған гистиоцидтер мен эпителийлі жасушаларында дөңгелек немесе сопақша пішінді, өлшемі ядро жасушасының көлемінде немесе одан үлкендеу болып келеді.

Содан кейін дифференциалдық диагнозы бар. Ірі қара малдың нодулярлық дерматитін есекжемнен, тері түберкілезінен, стрептотрихоздан, жылқының мандам індетінен, демодекозадан, шешектен, овод тұқымынан келетін зақымнан, кене мен басқа да қансорғыштардың шағуы салдарынан, вакцинадан кейінгі ісіктен айыра білу керек. Есекжемде эпидермис жара шеттерінде бөлінбейді, тер түберкілезінде тері асты түйнектері лимфа жолының бойында лимфа түйіндерінің бетін көтермей және дене температурасын жоғарылайтпай да пайда болады.

- Алдын алу және бақылау шаралары қандай?

Neethling типті вирустармен пайда болатын түйіртпекке қарсы ірі қара малды иммунизациялау үшін қозы тұқымының тіні мен тауық эмбриондарын хориоаллантонсеның қосылған тұқымындағы өсірілген үш штамм қойдың шешек ауруы вирусын қолданады. Мысалы, 10% егілген жануарларда түйін мен ісік түзілуі ретінде пайда болған жергілікті реакциялар түрінде кездеседі де 2 жұмадан аспайтын уақыт ішінде жоғалады. Иммунитеттің жарамдылығы 1 жыл. Аурудың пайда болуы мен таралуына қарсы іс-шараларды ұйымдастырып өткізеді.

Оның қолайлы аудандар пайда болған кезінде барлық ауырған және ауруға күдікті жануарларды дереу өлтіреді және дезинфекция мен дезинсекция жүргізіледі. Барлық ветеринариялық-санитариялық және карантиндік-шектеу іс-шараларын қатаң орындайды.

Стационарлық-қолайсыз аудандарда ауру және ауру бойынша күдікті жануарларды мұқият оқшаулайды, оларды толыққанды витаминделген жеммен қамтамасыз етеді. Емі симптоматикалық.

- Сұхбаттасуға келісіп, пайдалы мағлұмат бергеніңізге рахмет!

Сұхбаттасқан

Шапағат ҚОСШЫҒҰЛОВ