Қазақстан Республикасы Үкіметінің 2024 жылғы 20 ақпандағы №102 қаулысымен медициналық көмектің кепілдік берілген көлемі шеңберінде жоспарлы профилактикалық егулер жүргізілетін аурулардың тізбесіне өзгерістер енгізілді. Енгізілген өзгерістерді ескере отырып, республикалық бюджет қаражаты есебінен жүзеге асырылатын жоспарлы профилактикалық егулердің тізбесі адам папилломавирусынан туындаған ауруға қарсы вакцинациямен толықтырылды.
Бұл өзгерістер Қазақстанда онкологиялық аурулардың өсуін ескере отырып енгізілді, бұл ретте қатерлі ісіктердің құрылымында жатыр мойны обыры 25 жастан 44 жасқа дейінгі әйелдерде екінші орында тұр. Жыл сайын әлемде жатыр мойны обырының 600 мыңға жуық жағдайы және сол аурудан 300 мың өлім жайттары тіркеледі.
Қазақстанда жыл сайын жатыр мойны обырының 1900-ге жуық жаңа жағдайы тіркеледі немесе күн сайын жатыр мойны обырының 5 жаңа жағдайы диагноз қойылады. Бұл аурудан жыл сайын 600-ден астам әйел қайтыс болады немесе басқаша айтқанда, күн сайын екі әйел жатыр мойны обырынан қайтыс болады.
Ұлттық егу күнтізбесіне енгізілген өзгерістерге сәйкес Қазақстанда 2024 жылдың күзінен бастап 11 жастағы қыздарға адам папилломавирусына қарсы вакцинация жүргізу жоспарлануда. Дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымы (ДДҰ) 9 бен 14 жас аралығындағы қыздарға вакцинациялауды ұсынады. Осы жастағы вакцинация ең күшті иммундық реакцияны қамтамасыз етеді және вакцинаны ерте жаста енгізгенде тиімді болады. Вакцинация егу аралығы 6 ай болатын 2 дозадан тұрады және тегін ата-аналардың немесе қамқоршылардың келісімімен дәрігердің қарауынан кейін қарсы көрсетілімдер болмаған жағдайда жүргізіледі.
АПВ (адам папилломавирусы) - бұл әртүрлі мүшелердің терісі мен шырышты қабығын жұқтыратын вирус. Кейбір жағдайларда инфекция папилломалардың пайда болуына әкеледі (сүйел өсінділері).
АПВ-нің 16 түрі жоғары онкогендік қауіп түрлері ретінде белгілі, шырышты қабық арқылы таралады және жатыр мойны обыры мен басқа да қатерлі ісіктерді тудыруы мүмкін.
Бүкіл әлемде АПВ - ең көп таралған инфекция. Әр адамның АПВ жұқтыру ықтималдығы 80% құрайды, яғни 10 ерлер мен әйелдердің шамамен 8-і өмірінің белгілі бір кезеңінде вирустың бір немесе бірнеше түрін жұқтырады. АПВ инфекциясының ең жоғары таралу деңгейі 25-35 жас аралығындағы ерлер мен әйелдерде байқалады.
Жоғары онкогендік қауіпті АПВ инфекциясы ол жұқтыратын жасушаларда өзгерістер тудыруы мүмкін (қатерлі ісікке дейінгі зақымданулар) және қатерлі ісік тудыруы мүмкін. АПВ-на жиі әсер ететін анатомиялық аймақ жатыр мойны болғандықтан, осы органның онкологиялық аурулары біздің әйелдердің өмірі мен денсаулығына қауіп төндіреді.
АПВ жұқтырған адамнан вирус жұқтырған терімен, шырышты қабаттарымен немесе дене сұйықтықтарымен тікелей байланыс арқылы беріледі. Адамнан адамға АПВ вирусы келесі жолдармен беріледі:
- тұрмыстық байланыс - қол алысу, сүйісу, терінің зақымдануы арқылы берілуі мүмкін. Вирус ылғалды ортада тез таралады, сондықтан қоғамдық орындарға - сауналарға, моншаларға, спортзалдарға, дәретханаларға, бассейндерге барған кезде мұқият болу керек;
- жыныстық жолмен - жыныстық жолмен берілетін вирустардың онкогендік түрлері жыныс мүшелерінде орналасқан сүйелдерді тудырады;
- туылған кезде тік жолмен.
Вирус туу каналы арқылы өту кезінде анадан балаға беріледі. Сүйелдер көбінесе нәрестелерде өмірдің алғашқы жылдарында аузында немесе терісінде пайда болады.
Жатыр мойны обыры ерте анықталса да, әйелдердің өміріне қатты әсер етеді. Жатыр мойны обырын емдеу қиын және емделмеген жағдайда өлімге әкелуі мүмкін.
АПВ-ге қарсы профилактикалық вакцинация жатыр мойны обырының дамуын болдырмайды.
АПВ вакциналары 2006 жылдан бері қол жетімді. Вакцина пайда болғаннан бері бүкіл әлемде 100 миллионнан астам адам егілді, бұл үшін 270 миллионнан астам вакцина дозасы қолданылды.
АПВ вакцинациясы әлемнің 135 елінде жоспарлы вакцинация қыздарға, ал кейбір мемлекеттерде ұлдарға арналған жоспарлы вакцинация күнтізбесі аясында жүзеге асырылады. ДДҰ еуропалық аймағының қырық бес елі АПВ вакцинасын енгізді және жыл сайын мұндай елдер көбейіп келеді.
Бұрын АПВ вакциналарын енгізген көптеген елдер (Австралия, Бельгия, Ұлыбритания, Германия, Дания, Жаңа Зеландия, Норвегия, Америка Құрама Штаттары, Швеция және Швейцария) вакцинацияның оң әсерін көрсете алды. АПВ вакциналарын қолдану деңгейі жоғары елдерде АПВ инфекциясының таралуы мен жатыр мойнындағы патологиялық өзгерістердің айқын төмендеуі байқалады.
Таяу шет елдерден АПВ вакцинациялау бағдарламасы 2019 жылдан бастап Арменияда, Грузияда, Молдовада, Түркіменстанда, Қырғызстанда және Өзбекстанда енгізілді.
Қазақстан Республикасының аумағында тіркелген 6, 11, 16 және 18 типті АПВ-дан қорғауды қамтитын АҚШ өндірісінің "Гардасил" төрт валентті вакцинасы қолданылатын болады. АПВ вакциналарында тірі вирустар немесе вирустың ДНҚ-сы жоқ. АПВ вакциналарында әдетте вакциналар мен басқа препараттарда кездесетін вирус тәрізді бөлшектер бар, 0,5 мл мөлшеріндегі әрбір вакцина дозасы жеке шприцте болады, иықтың дельтоидті бұлшық ет ішіне енгізіледі.
АПВ вакциналары тіркелген вакциналардың ішіндегі қауіпсіз және ең тексерілгені болып табылады. Вакцина клиникалық сынақтар аясында қауіпсіздік пен тиімділікке мұқият тексерілді, содан кейін ол тіркеліп, халыққа қолжетімді болды. Вакцинаны енгізген әрбір елде де вакцинаның қауіпсіздігіне мониторинг жүргізіледі.
Еуропалық дәрі-дәрмек агенттігі тәуелсіз бағалау жүргізіп, АПВ вакциналары қауіпсіз және тиімді деген қорытындыға келді. Сонымен, АҚШ-та вакцина енгізілгеннен кейін 11 жыл өткен соң, 13-26 жастағы әйелдер арасында АПВ таралуы 81%-ға төмендеді.
Вакцинациядан кейін дененің жеңіл реакциясы мүмкін мысалы, инъекция орнында ауырсыну, қызару немесе ісіну, бас ауруы немесе температураның шамалы көтерілуі. Олар әдетте бірнеше сағаттан бір күнге дейін созылады. АПВ вакциналары бала туу қабілетіне әсер етпейді. Керісінше, олар әйелдің денсаулығы мен бала тууды қорғауға көмектеседі. 2006 жылы АПВ-ге қарсы алғашқы вакцина тіркелгенге дейін жүргізілген клиникалық сынақтар, сондай-ақ қауіпсіздік мониторингі және оны енгізгеннен кейінгі зерттеулер вакцинаның әйелдерде ұрпақты болу проблемаларын тудырмайтынын растады.
Шын мәнінде, АПВ вакцинасы жатыр мойнының қатерлі ісікке дейінгі өзгерістерін және АПВ туындаған жатыр мойны обырын болдырмау арқылы баланы туу қабілетін қорғауға көмектеседі. Жатыр мойнының қатерлі ісікке дейінгі зақымдануын хирургиялық емдеу әйелдің жүктілігін қиындатуы мүмкін, ал жүктілік кезінде консервативті емдеу немесе хирургиялық араласу мерзімінен бұрын босануға және ұрықтың жоғалуына әкелуі мүмкін.
Бүгінгі таңда жатыр мойны обырының алдын алудың ең тиімді әдісі – АПВ-ға қарсы вакцинация, сондықтан ата-аналарға дұрыс шешім қабылдауға кеңес береміз, қыздарымызды жатыр мойны обыры сияқты ауыр аурудан қорғауға мүмкіндік беретін профилактикалық егулерді жүргізу қажет.
Вакцинация ағзаны аурулардан қорғаудың ең тиімді профилактикалық әдістерінің бірі, яғни аурудың қоздырғышына қарсы иммунитетті қалыптастыру үшін табиғи қорғаныс механизмдерін белсендіру арқылы ауру қаупін айтарлықтай азайтады.
А. Мусабекова,
"Саран қалалық санитариялық-
эпидемиологиялық бақылау
басқармасы" РММ басшысы
