Қазақстанның тәуелсіздік күні — жыл сайын 16 желтоқсанда аталып өтетін Қазақстан Республикасының ресми мерекесі. «Қазақстан Республикасындағы мерекелер туралы» Заңның 1-бабына сәйкес: Қазақстан Республикасының мемлекеттік мерекелері, кәсіби және өзге де мерекелері атап өтіледі. Мемлекеттік мерекелер мемлекеттік-қоғамдық-саяси маңызы бар оқиғаларға арналған, сондай-ақ Қазақстан Республикасының азаматтары дәстүрлерін дәріптейтін мерекелер.

 Тәуелсіздіктің тарихи-құқықтық алғышарттары

1991 жылғы 16 желтоқсанда «Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Конституциялық заңның қабылдануы КСРО ыдырау кезеңінде басталған саяси трансформация процесін аяқтады. Бұл акт мемлекеттіліктің негізгі элементтерін: егемендігін, аумақтық тұтастығын, билік органдарының дербестігін және Қазақстанның халықаралық-құқықтық субъектілігін бекітті.

Тәуелсіздікті конституциялық заң нысанында бекіту одан әрі реформалар үшін заңды негіз болды, өйткені бұл халықаралық нормалар мен қағидаттарда көзделген халықтың өзін-өзі анықтау құқығын іске асыруға мүмкіндік берді.

Конституциялық эволюция және оның тәуелсіздікпен байланысы

1993 жылғы Қазақстан Республикасы Конституциясының, содан кейін 1995 жылғы Конституцияның қабылдануы алынған егемендіктің қисынды жалғасы болды. 1995 жылғы Конституция Мемлекеттік басқарудың тұрақты моделін құрды, мемлекеттік биліктің құрылымын, аумақтық құрылымның принциптерін және жоғары мемлекеттік институттар жүйесін анықтады.

ҚР Конституциясының кіріспесі ерекше рөлге ие болады, онда Қазақстан халқы «өзін-өзі анықтау құқығына сүйене отырып» Негізгі Заңды қабылдайтындығы баса айтылады. Осылайша, Конституциялық процесс тәуелсіздіктің тарихи актісімен тікелей байланысты.

«Қазақстан Республикасының мемлекеттік тәуелсіздігі туралы» Заңның 1-бабында: «Қазақстан Республикасы — тәуелсіз, демократиялық және құқықтық мемлекет. Ол өзінің ішкі және сыртқы саясатын дербес анықтайды және жүргізеді» деп жазылған.

Егемендік және оның конституциялық бекітілуі

ҚР Конституциясының 1-3-баптарында мемлекеттің егемендік сипатын айқындайтын түйінді ережелер бар:

1-бап Қазақстанды егеменді, демократиялық және әлеуметтік мемлекет ретінде бекітеді.

2-бап республиканың бүкіл аумағында мемлекеттік егемендікті жариялайды.

3-бап халықты мемлекеттік биліктің жалғыз көзі ретінде анықтайды.

Бұл нормалар Конституцияның үстемдігі, биліктің бөлінуі және халықтық егемендік принциптерін анықтай отырып, тәуелсіздіктің идеологиялық және құқықтық негізін құрайды.

Тәуелсіздік күнінің саяси-құқықтық маңызы

• Тәуелсіздік күні мемлекеттік мереке ғана емес, Қазақстан Республикасының конституциялық қалыптасуының символы болып табылады. Оның мағынасы келесідей:
• Тәуелсіз Тарихи жол идеясына негізделген ұлттық бірегейлікті бекіту.
• Тәуелсіздік өз Конституциясын қабылдаудың және ұлттық заңнаманы қалыптастырудың алғышарты болғандықтан, құқықтық мемлекеттілікті нығайту.
• Конституция мен саяси тәжірибеде көрініс тапқан ортақ құндылықтарға негізделген қоғамды шоғырландыру.
• Мемлекеттің ұзақ мерзімді тұрақтылығының негізі болып табылатын демократиялық институттардың дамуы.

Осылайша, 16 желтоқсан Қазақстан Республикасының тарихында ерекше орын алады, өйткені Тәуелсіздік қазіргі конституциялық құрылысты қалыптастырудың бастапқы нүктесі болды. Тәуелсіздік күнін мерекелеу егемендіктің, конституциялық құндылықтардың және Қазақстан халқының тарихи таңдауының маңыздылығын көрсетеді. Ғылыми талдау аясында бұл күн тек саяси ғана емес, сонымен бірге елдің мемлекеттік және конституциялық жүйесінің эволюциясын көрсететін маңызды құқықтық символ болып табылады.

К. Трофимчук,

Саран қалалық сотының

бас маманы